Copyright © 2011 Cevad Memduh Altar
20. yüzyılda klavsen müziğine yeniden ilgi duyulmasını sağlamış olan Polonya asıllı ünlü piyanist ve klavsenci Wanda Landowska, 5 Temmuz 1879’da Varşova’da doğdu. Babası avukattı, annesiyse Mark Twain’i Lehçeye çevirmiş olan bir dilbilimciydi. Wanda Landowska bir harika çocuk olarak dört yaşında piyano çalmaya başladı ve çok küçük yaştan itibaren Varşova Konservatuvarı’nda piyano öğrenimi görerek Kleczynski ve Michalowski’yle çalıştı. 1896’da Berlin’e giderek Heinrich Urban’ın yanında kompozisyon öğrenimi gördü. O dönemde asi ruhlu bir öğrenci olmasına rağmen yazdığı şarkılar ve piyano parçalarıyla önemli yarışmalarda ödüller almayı başardı.
1900 yılında Paris’e giden Landowska orada Polonyalı halkbilimci Henry Lew ile evlendikten sonra iki yıl boyunca Schola Cantorum’da (Şan Okulu) piyano öğretmenliği yaptı. Bir süre sonra kocasıyla birlikte daha geniş bir dinleyici kitlesi bulabileceği Paris’e döndü. Müzik tarihine, özellikle de Bach, Couperin ve Rameau’nun eserlerine büyük bir ilgi duyan Landowska, bir folklor uzmanı olan kocasının da etkisiyle eski müziği ve Avrupa’daki çeşitli müzelerde bulunan klavyeli eski çalgıları incelemeye koyuldu; kendisi de artık modası geçmiş olan bu eski çalgılardan edinerek Pleyel & Company şirketine bunların yenilerinin yapılması için siparişler verdi. Paris’te kısa sürede adını duyuran Landowska ilk kez 1903 yılında halka açık bir konserde klavsen çaldı. 1909 yılında kocasının da teşviki ve yardımıyla 17. ve 18. yüzyıl müziğine ilişkin bir inceleme olan “Musique ancienne” (Eski Müzik) adlı eserini yayımladı.
Daha sonra Berlin’e dönerek Berlin Hochschule für Musik’te klavsen dersleri verdi (1912-1919). 1920’lerden itibaren sürekli dolaşarak konserler veren ve plak kayıtları yapan Landowska, 1930’ların sonlarına kadar Avrupa’da 17. ve 18. yüzyıl klavsen müziğinin başlıca sözcüsü oldu; özellikle Bach ve Couperin’in klavsen müziğini tanıtmaya çalıştı ve onların yapıtları üzerine incelemeler yazdı. 1925’te Paris yakınlarındaki Saint-Leu-La Forêt’de eski müzik üzerine eğitim veren École de Musique Ancienne (Eski Müzik Okulu) adında bir okul kurdu. Saint-Leu’deki evi eski müziğin çalındığı ve incelendiği bir merkez haline gelmiş, kendisi de zamanının en büyük müzik otoritelerinden biri olmuş, hattâ ünlü Fransız piyanist Nadia Boulanger’ye rakip bir konuma gelmişti.
1930’larda ününün doruğuna erişmişken, II. Dünya Savaşı sırasında Almanların Fransa’yı işgaliyle, Musevi kökenli bir Fransız vatandaşı olan Landowska, Paris’te daha fazla barınamayarak, 1930 yılından beri önce öğrencisi, sonra dostu ve asistanı olan Denise Restout’yla birlikte Saint-Leu’den ayrılarak bir süre güney Fransa’da yaşadıktan sonra Lizbon’dan bir gemiye binerek 7 Aralık 1941’de bir göçmen olarak New York’a vardı. Onun ayrılmasından sonra Saint-Leu’deki evi yağmalanmış, çalgıları, kitapları ve elyazmaları çalınmıştı. Mesleki açıdan yeteneği dışındaki her türlü varlığını kaybetmiş olarak geldiği ABD’de 1940’lı yıllar boyunca ülkenin her yanını dolaşarak konserler verdi; bir yorumcu ve öğretmen olarak kendini yeniden yarattı; özellikle de Johann Sebastian Bach’ın Goldberg Varyasyonları’nı eserin özgün çalgısı olan klavsen üzerinde yorumlayıp kayda aldırarak kariyerinin en önemli başarılarından birini gerçekleştirdi.
Landowska’nın çalışmaları Manuel de Falla’nın Klavsen Konçertosu (1926) ile Francis Poulenc’in Concert champêtre (1928; Kır Konseri) adlı klavsen konçertosu gibi çağdaş yapıtlara esin kaynağı oldu. Klavsen çalma tekniğine ilişkin kuramları da yalnızca çağdaş klavsen çalışının temelini oluşturmakla kalmadı, aynı zamanda kendi buluşu olan bir teknikle ile klavsen yapımına da önemli bir yenilik getirdi. Klavsenin bir konser çalgısı olarak 20. yüzyılda yeniden dirilişini tek başına sağlamış olan Landowska, unutulmuş olan eski müziği ve 17.-18. yüzyıllardaki klavsen çalma stillerini ortaya çıkarmaktaki yorulmak bilmez çalışmalarıyla modern zamanlarda eski müziğe yeniden ilgi duyulmasını sağlamış ve bu müziğin kendi döneminin çalgılarıyla çalınması yolunu da açmış oldu.
Wanda Landowska, 16 Ağustos 1959’daki ölümüne kadar Lakeville’deki evinde çalışmalarını hiç aralıksız sürdürdü. Ömrü boyunca yanından ayrılmayan, daha sonra da sanatsal mirasçısı olan can yoldaşı Denise Restout, onun yazdığı bütün eserlerin çevirmenliğini ve editörlüğünü yaptı. Ayrıca Landowska, eski müzik ve klavsen alanındaki bütün bu özverili çalışmaları nedeniyle Polonya ve Fransa tarafından liyakat nişanlarına layık görüldü.