Copyright © 2011 Cevad Memduh Altar
30 Ocak 36
Sachsenplatz 1
Berlin, Charlottenburg 9
Sevgili Cevat Bey,
Gönderdiğim müzisyenleri beğenmemeniz çok acı ve benim için anlaşılabilir değil. Her orkestra, devlet operası veya Furtwängler filarmonisi için, ilk aylarda eskiler kadar verimli olamasalar da genç insanları, yeni müzisyen görevlendirmeleri için araştırır. Orkestranın gelişimi, yönetimin uzmanlığı ve sabrıyla yaşlı meslektaşları genç insanlara gelişmeleri için zaman verirler. Ankara’daki müzisyenlerin görevlendirilmelerinde de bu bakış açısından hareket ettim. Güzel gelişen bir ton, genç insanların gücü ve katkıları, Ankara’da şu an zaruri olan nitelikler olmadan, sert ve yırtıcı misyon çalışmasının sonuna kadar dayanmak zorunda olan yaşlı ustalardan ne bekliyorsunuz? İlk bakışta genç insanlar belki de dikkat çekici olarak görünmeyecektir. Fakat bünyesine yükselmeye çalışan yetenekleri katmaksızın bir orkestranın dışarıdan yükselmiş görülen temsilinin hiçbir anlamı yoktur.
Flütçü Ermeler’le ilgili konu beni özellikle şaşırttı. Çok yönlü uygulamaları ve orkestra deneyimiyle hemen her yerde tanınan bir konser flütçüsüdür. Öznel bir bakış açısıyla kendi aklınızda bir fikir oluşturmuş olamazsınız. Hakkındaki izlenimin yetkin olup olmadığını yeniden değerlendirebilir misiniz?
Dr. Praetorius onu uzun zamandır tanır ve Ekim ayından beri Ermeler’in görevlendirileceğinden haberdardı. Bu iddiaların konu dışı motiflerle herhangi bir karşı-akımdan kaynaklanıp kaynaklanmadığını dikkatlice bir kez daha inceleyebilirseniz bana bir dostluk vazifesi yapmış olursunuz.
Diğer müzisyenlerle ilgili Dr. Praetorius, klarinetçi Richter dışında hepsinden çok memnun olduğunu bana yazdı. Richter de diğerleri gibi özenle seçilmiştir. Provası mükemmeldi, prova imparatorluk müzik odasında yapıldı, benim dışımda başka uzmanlar da vardı. İnsan olarak ne derece yararlı olacağına –temin edilmesi gerekenlerin aciliyeti nedeniyle babasının (buradaki operada birinci klarinetçi ve yüksek okul profesörü) ifadelerine güvenmek zorundaydım– bir iki deneme ile tamamen karar verilemez. Her müzisyene hazırlanması ve bulunduğu yerdeki koşullara uyum sağlayabilmesi için belli bir süre verilmelidir.
Bir provadan elde edinilen iyi bir izlenime rağmen yanılgılar olabilir, kimse Dr. Praetorius’tan iyi bilemez. Fakat yurtdışında dünyanın en kötü müzisyenine dahi onun davrandığı gibi davranılmayacağını bilmeliydi, hele ki bu kişi ona güvenilerek ve en iyi beklentilerle teslim edilmişse. Her halükârda bir karar vermeden önce benimle temasa geçmeliydi.
Bir provaya davet için duyurunun normal seyri maalesef gerçekleşemedi. Bay Başman’dan müzisyenleri provaya davet edecek seyahat parası alamadığım için Berlin ve çevresinde bulunan kişilerden seçim yapmaya zorlandım.
Görevlendirilmeseler bile müzisyenlerin seyahat masraflarını karşılamak bir teamüldür. Eğer bu şekilde olsaydı her çalgı için rahatça 30 aday dinleyebilirdim. Ancak sadece görevlendirilmelerine kesin gözüyle baktıklarımı davet etmeye zorlandım. Bu en fazla 4-5 kişidir.
Ayrıca Haziran ayından beri müzik sorununu halletmek için nasıl sıkıştırıldığımı biliyorsunuz. Birkaç mükemmel insanla görüşmüştüm fakat bu kişiler uzun bekleme süresi nedeniyle başka görevleri kabul ettiler. Neticede Kasım ayında her şeyin kısa bir sürede halledilmesi gerekiyorsa, ki normal şartlarda bunun için aylar gerekir, Milli Eğitim Bakanlığı muhtemel başarısızlık karşısında sakin olmalı ve sorumluluğun bir kısmını üstlenmelidir. Sonbahar dönemi görevlendirmelerinden önceki uygun zaman boşa geçti çünkü sizden bu dönemde hiçbir görev almadım.
Bu sırada trompetçi Dochan, viyolonselci Mahlke ve vurmalı çalgı çalan Zerbe Ankara’ya ulaştı. En azından onlardan memnun olduğunuzu umuyorum. Viyolonselcilerde bir hayli zorlandım. Mahlke, görevlendirilen neredeyse 4. viyolonselciydi. Size viyolonselci Auber’in kendi koşullarını verdim: konser izni, yüksek maaş, solo olarak sahneye çıkma garantisi, ders verme izni vb. Bu konuda hiçbir cevap almadım. Eğer baskın ve önemli güçler istiyorsanız, bütün koşulları imrendirecek hale getirmelisiniz. Burada sözleşmeli olan ve emeklilik hakları bulunan birinci sınıf bir müzisyeni kışın ortasında sözleşmesini feshedip, sözleşme olmaksızın, emeklilik, ek gelir özel ders müsaadesi vs. garantisi vermeksizin Ankara’ya gelmeye ikna edemezsiniz.
Size şimdi de bir çalgı yapımcısı gönderiyorum, böylece geçen yıl kararlaştırdığımız her şeyi temin etmiş oluyorum. Birkaç çalışma haftasından sonra size uygun insanları bulduğumu göreceğinize inanıyorum. Bundan sonraki müzisyenler için sizden benim aracılığım olmadan direkt Bay Dr. Praetorius’la temasa geçmenizi rica ediyorum. Piyanistin görevlendirilmesiyle ilgili yeniden yazacağım çünkü halen tam anlamıyla uygun birini bulamadım ayrıca sonraki gelişmeleri de beklemek istiyorum.
Sizin müzik reformunuz için gösterdiğim çabanın, Ankara’daki müzik hayatının hiçbir somut temeli olmadığı için beni olağanüstü zorladığını tahmin edebilirsiniz. Dr. Praetorius bana sadece planlanan ve uygulanan provalarla ilgili yazdı. Benim gönderdiklerim dışında kaç kişinin ve hangi müzisyenlerin görevlendirildiğini hiçbir şekilde bilmemem grotesktir. Ben buradan yapılandırma çalışmalarını ve görevlendirmelerini, ancak Ankara’daki her değişimden hemen haberdar edilirsem yapabilirim. Orkestra kadrosunda 80-100 kişilik ani bir yükseliş benim sunduğum önerilerin tamamıyla dışında. Aynı şekilde Bruckner, Schönberg ve benzeri müziklerin çalınması da tamamıyla yersizdir. Bu, sadece birkaç müzisyen, az sayıdaki entelektüel ve Avrupa’nın yüzyıllar boyunca inşa ettiği binalara ait olan vitrini birkaç haftada yaratmak isteyen snoblar için bir zevktir.
Ankara’daki bir sonraki çalışmam bu ortamda olacağından bütün bu duyduklarımdan ve gördüklerimden korkuyorum, bana tavsiye edilen BÜYÜK GELİŞİM çizgisine ulaşmak için ve böylece orkestranın ve etkinliklerinin bütün yapılandırma çalışması içindeki yerini alabilmesi için her şey zor. Bu, Dr. Praetorius ve sizin her ne pahasına olursa olsun şeklinde davranan yenilik tutkunu kişilerle ve yeterince basiretsiz olan herkesle, tek yönlü gelişimi savunan beyni sulanmışlarla küçük sevinçlere sahip olmamak için sert savaşlar anlamına geliyor. Bunu riske atmak istiyor musunuz? Ya da kesinlikle kaçındığım şeylere sevgili arkadaşlarımın hatırına evet dememi mi istersiniz?
Sizden, beni Ankara’daki bütün zorluklarda tamamen destekleyeceğinize ve çalışmama tam güven duyup duymadığını söylemenizi rica ediyorum. Bana okulda ya da orkestradaki bütün mevkilerde uygulanacak tam yetkiyi vermek istiyor musunuz?
Eğer bana bu konuda bir söz veremezseniz, anlaşmamın iptali için doğru bir şey yapmış olursunuz. Bu durumda benim anlayışımda çalışmadığı belli olan, fakat mükemmel bir orkestra şefi olan ve Türkiye için en iyi çalışmayı yönetecek Dr. Praetorius gibi bir insana sahipsiniz.
Şayet yapılanma benim anlayışım doğrultusunda gerçekleşecek olursa, sizin ve Türklerin gayretlerini dostane duygularla hatırlayacağımdan ve daima hizmetinizde olacağımdan – şu an veya ilk keşif sevincinin fiyaskosu sonrasında – emin olabilirsiniz. Anlaşmamın iptaliyle beni gücendirmiş olmayacaksınız, benim bu görev olmasa da başımı kaşıyacak vaktim yok. Orada bir baş komutanın olması lazım ve onun farklı akımların çarpışmasını önlemesi gerekir.
Şimdi sizden mümkün olduğunca çabuk kararınızı Bay Başman’la ulaştırmanızı rica ediyorum, telefonla ulaşırsanız sevinirim çünkü anlaşmanın iptaliyle planlarımı değiştirmek zorundayım.
İçten selamlarımla
Paul Hindemith
(Kaynak: Cevat Memduh Altar Arşivi, İstanbul.)
Türkiye Cumuriyeti
Kültür Bakanlığı Ankara: 11/2/1936
Yüksek Öğretim Genel Direktörlüğü Özet:…………..
Sayı: …………………
Sevgili Bay Profesör Hindemith,
30 Ocak 1936 tarihli mektubunuzu aldım. Müzisyen sorununu tekrar araştırdım ve size sonucu bildiriyorum:
1. Bütün müzisyenlerden, Dr. Praetorius dahil olmak üzere memnunuz. Çalışma bütün hükümleriyle ilerliyor. Daire şube şefimin raporundan sonra Dr. Praetorius sizin programınızı çalışmakta oldukça istekli.
2. Klarinetçi Klaus Richter sorunuyla ben şahsen ilgilendim. Bana verilen raporlara göre Klaus Richter ancak müziğe yeni başlamış biri olabilir. Diğer Alman müzisyenlerle büyük bir anlayışla çalışan ve onlara itibar gösteren orkestranın Türk üyeleri de Klaus Richter konusunda gerekli desteği gösterdiler. Dr. Praetorius ilk günlerin zorluklarında yardımcı olmak için ilk zamanlar oldukça ilgilendi. Maalesef sonunda o da Klaus Richter’in aranan klarinetçi olmadığını kabullenmek zorunda kaldı. Bu nedenle Klaus Richter, zarar görmemesi için sağlık problemleri ibaresiyle işten çıkarılmak zorunda.
3. Rolf Ermeler ilk provada kusursuz çalmış olmalı. Dr. Praetorius, ilk izlenim sonrası düşüncesini ifade etmek istemedi. Kendisi, ilk izlenimin olumluya dönebilmesi için gayret etti. Dr. Praetorius, Ermeler’e Büyük Friedrich’in flüt konçertosunu çaldırdı. Sonuç maalesef Ermeler’in halk tarafından da beğeniyle karşılanmaması oldu. Bunun üzerine onu çağırttım ve onunla yalnız konuştum. Bunun karşısında bana flütçü Haydar’ın teknik olarak kendinden iyi olduğunu, zaman verilirse kendini geliştireceğini söyledi. Bu koşullar altında Ermeler tutulamazdı. Sizin de bildiğiniz gibi sevgili Bay Hindemith, görevlendirdiğimiz Alman müzisyenlerin sadece iyi çalgıcı olmaları değil aynı zamanda buradaki müzisyenler için de model olmaları gerekir. Bay Ermeler bu açıdan muhakeme edildiğinde, düşünülen öğretmen rolünü oynayamayacaktır. Bu yüzden onu işten çıkartmak zorundaydık. Yani bize hak vereceğinizi umuyorum.
Sevgili Bay Hindemith, beni iyi tanıdığınızı sanıyorum. Size karşı samimiyetim, tam güvenim hiçbir suretle sarsılmaz.
Bu doğrultuda sizin çalışmanızı Sayın Bakana brifing olarak sundum. Bakan, sizin beş raporunuzu kendisi okudu ve kabul ettiğini belirtti, Bay Dr. Praetorius’a siz yeniden gelene dek sizin istediğiniz doğrultuda müzik reformunu yönetmesi görevini verdi. Bu koşullar altında ne sert bir savaş ne de küçük bir nifak olmayacağına inanıyorum. Umarım bu mektup, endişelerinizin bazılarını ortadan kaldırabilmiştir. Buradaki çalışmanızın sizin için büyük bir sevinç kaynağı olduğundan eminim. Bunun en iyi garantisi Bakanımızın gösterdiği teveccühtür. En kısa zamanda sizi Ankara’ya bekliyoruz.
Size ve eşinize en içten selamlar ve dileklerimle
D.
M. Cevat
P.S.
Birkaç aydan beri Profesör Bay Carl Ebert’le mektup trafiği içindeyiz. Profesör Ebert, Şubat ayının sonuna doğru Ankara’daki tiyatro meselesini görüşmek için on beş günlüğüne Ankara’da olacak. Sizin burada olduğunuz zamanda o da burada olursa çok sevineceğim. Ona sizin geliş tarihinizi bildirdim. Siz de ona bir kart yazarsanız uygun olur. Adresi şöyle:
Profesör Carl Ebert
Lugano (Cureglia)
C.A. İsviçre
(Kaynak: Cevat Memduh Altar Arşivi, İstanbul)