“Devlet Tiyatrosu” dergisi
No: 2
Kasım 1949

Yeni operalarımız:

PALYAÇO OPERASI

            İtalyan operasında günün mevzularının işlenmesi, 19. yüzyılın ikinci yarısına isabet eder. Hakiki hayat sahnelerinden alınmış konularla meydana getirildiği için “Verismo” [Gerçekçilik] üslûbu diye vasıflandırılan bu tarz operalar, az zamanda sevilmiş ve milletlerarası repertuvarın baş eserleri arasında yer almıştır.

            İtalyan bestecisi Ruggiero Leoncavallo (1858-1919), Verismo tarzının en önemli eserlerinden biri olan “Palyaço” operası ile büyük bir şöhrete ulaşmıştır. Bu operada vaka, İtalya’nın Calabria bölgesinde, Montalto civarında, zamanımızda geçmektedir. Palyaço’nun ilk olarak 5 Aralık 1892’de Berlin operasında temsilini takip eden yıllarda sık sık sahneye konması, hele 1904 yılı Mayıs ayında Berlin’de gene bestecinin idaresi altında iki yüzüncü temsili idrak etmiş olması da gösteriyor ki, eser, az zamanda dünya repertuvarının en popüler operalarından biri olmuştur.

            İki perdeden ibaret olup, kompozisyona esas olan metni de Leoncavallo tarafından hazırlanmış olan Palyaço operasında roller ve sesler, şu şekilde tertiplenmiştir: Canio (gezginci köy tiyatrosunun şefi), Beppo (aktör) – tenor; Tonio (aktör), Silvio (genç bir köylü) – bariton; Nedda (Canio’nun eşi) – soprano.

            Akdeniz ikliminin ateşli insanları arasında cereyan eden vaka, bir köy meydanında geçmektedir. Seyyar sahnelerde hayatını soytarılıkla kazanan Tonio, seyircilere bu sefer bambaşka şeyler anlatacağından bahseder ve “palyaço” diye küçümsenen oyuncuların da mustarip bir ruh taşıdıklarını söyler; oyunun başlayacağını haber verir.

            Arkadaşları arasında “Abdal Ogüst” adıyla anılan Tonio, Canio’nun eşi Nedda’ya âşıktır ve genç kadının arabadan inmesine yardım edeyim derken, kocasından mükemmel bir dayak yer. Köylüler Tonio’nun bu haline gülerler. O da şefi Canio’dan intikam almaya ahdeder. Bir aralık köylüler Canio’yu içmeye davet ederler; Tonio, merkebe bakmak bahanesiyle orada kalır. Köylüler, Tonio’nun Nedda’dan ayrılmak istemediği için merkebi bahane edip gelmediğini Canio’ya söylerler ve onun kıskançlık hislerini tahrik ederler. Bu durum karşısında Canio, ileri geri söylenir ve şöyle der: “Hele o, oyunu bahane edip sahnede karıma ilanı aşk etmeye kalksın da… benden bir temiz sopa yesin… o zaman aklı başına gelir… kadının sadakati kutsaldır… ona el sürmeye gelmez… eşime kimse yan bakmasın! Hele karım bana ihanet etsin, onu da öldürürüm…”. Kocasının bu sözlerine titreyerek kulak veren Nedda, hislerine uymaktan kendini alamaz; köy delikanlısı Silvio’ya âşık olur. Fakat genç kadına yaklaşıp aşkını ilan etme cesaretini gösteren Silvio değil, Tonio’dur. Tonio Nedda’ya olan çılgınca itirafına ancak kırbaçla mukabele görür. Artık Tono’nun intikam kararı büsbütün kesinleşmiştir.

            Vaziyetin vahameti karşısında endişeye düşen Nedda, Silvio’nun kaçma teklifini kabul etmek zorunda kalır. Bu kararı saklandığı yerden işiten Tonio, ne yapar yapar, Canio’yu oraya getirir ve onu âşıklara saldırtır. Silvio’yu yakalamayan Canio’nun Nedda’yı hançerleme teşebbüsü ise Beppo tarafından güçlükle önlenir. Birinci perde iner.

            İkinci perdenin başında, “Ah! İnanın bana soytarı da sizin gibidir, onun da hasretle, ıstırapla çarpan bir kalbi vardır” feryadıyla başlayan prologu “İntermezzo” takip eder. Halk toplanmakta, Arleken (Arlequin) oyunu başlamak üzeredir. Seyirciler arasında yer alan Silvio, Kolombin (Colombine) kıyafetine girip, para toplayan Nedda’nın kulağına randevuya vaktinde gelmesini fısıldar. Oyun başlar. Arleken (Beppo) sevgilisi Kolombin’e (Nedda) serenat okur. Kolombin, kocası (Canio-Palyaço) dışarıda olduğu için Arleken’e eve gelmesini işaret ederken, Palyaço’ya hizmet eden Taddeo (Tonio) alışverişten döner ve bu hal Arleken’i gizlice eve çağıran Kolombin’i bir hayli şaşırtır. Taddeo, hanımına âşıktır; hattâ efendisi Palyaço’yu kıskandığını da genç kadına açıklayacak kadar ileri gider. Bir aralık Arleken’den dayak yiyen Taddeo, intikam kararıyla oradan uzaklaşır. Nihayet Kolombin, sevgilisi Arleken’i yemeğe davet eder. Kolombin endişelidir. Taddeo’dan korunmasını sevgilisine tavsiye der. Fakat iş işten geçer, Palyaço her ikisini de bir arada yakalar; hattâ neye uğradığını anlamayan Palyaço, Kolombin’in sahnede rol icabı Arleken’e olan vedasını karısının evvelce Silvio ile vedalaşırken söylediği sözlerle karıştırır, hançerini çektiği gibi hem Kolombin’i, hem de onun feryadına koşan Silvio’yu öldürür; ve sahne ile hakikati fark edemeyen Palyaço, hadiseyi bir temsil hayranlığı içinde takip eden seyircilere komedyanın bittiğini acı bir sükûnetle haber verir. Perde iner.

            Görülüyor ki, milletlerarası repertuvarın önemli bir parçası olan Palyaço operasında, Fransız ve İtalyan unsurların sentezi halinde meydana gelen yepyeni bir anlayışla, dramatik tesirin şahikasına ulaşılmış, müzikal heyecan bakımından elde edilen mübalağa, günlük hayattan alınmış konuların da opera alanında işlenmesini mümkün kılmıştır. Bu itibarla İtalyan bestecisi Leoncavallo’nun Palyaço operasına seçtiği konuda, sahne ile hakiki hayatı iç içe işlemesi, dramatik bünyenin gerektirdiği estetik tezada büsbütün vüzuh [açıklık] vermiş, böylelikle Verismo üslûbunun en güzel eseri meydana gelmiştir.

 

KÖYLÜ NAMUSU
(Cavalleria Rusticana)
Opera 1 Perde

Yazan: G. VERGA                                     Besteleyen: P. MASCAGNI
Türkçesi: U.C.ERKİN – F. TURKAY     Sahneye koyan: Renato MORDO
Dekorlar: Turgut ZAİM                             Kostümler: Tarik LEVENDOĞLU

Müzik idaresi: Dr. Hans HÖRNER

OYNAYANLAR:

            Santuzza…………………………..  Belkıs ARAN, Mukadder GÜRTEN,
Necdet DEMİR
Turiddu……………………………. Süleyman güler, Nuri TÜRKKAN
Alfio………………………………. Ali KÖPÜK, Nevzad KARATEKİN
Lola………………………………..  Mesude ÇAĞLAYAN, Şükran AKTUNA,
                                  Nimet AKALIN, Rabia ERLER
Lucia………………………………  Necdet DEMİR, Hikmet SESAR

(15 dakika ara)

PALYAÇO
(Pagliacci)
Opera 2 Perde

Yazan ve besteleyen: R. LEONCAVALLO
Türkçesi: N.Ş.TAŞKIRAN – C.M.ALTAR

Müzik idaresi: Dr. Hans HÖRNER                       Sahneye koyan: Renato MORDO
Dekorlar: Turgut ZAİM                                         Kostümler: Tarık LEVENDOĞLU

OYNAYANLAR:

            Canio……………………………………..   Nihat KIZILTAN, Nuri TURKAN
Nedda…………………………………….   Ayhan ALNAR, Atıfet USMANBAŞ,
                                             Şükran AKTUNA, Meserret HÜROL
Tonio……………………………………..   Orhan GÜNEK, Selim ÜNOKUR
Beppo…………………………………….   Esat TAMER, Umur PARS, Azmi ÖRSES
Silvio…………………………………….    Nevzad KARATEKİN, Fikret KUTNAY,
Rıfkı AR